Toespraak Janny Volmer dodenherdenking Borgsweer
Het is 4 mei en op 4 mei herdenken we onze doden.
4 mei is anders dan andere dagen van het jaar.
We herdenken mensen, gebeurtenissen, bombardementen, razzia’s, zoektochten naar voedsel.
In stilte heeft iedereen zo z’n eigen herinneringen aan familie en vrienden die hun leven geofferd hebben, die zijn vermoord, die hebben geleden….
In stilte denken wij ook aan de verhalen die ons zijn verteld over mensen die we niet zelf hebben gekend en in stilte hopen we er op dat dit nooit weer zal gebeuren.
Alleen in Nederland vielen er al 8000 militaire slachtoffers en 180.000 burgerslachtoffers waarvan 100.000 Joodse medeburgers….
Als wij, onze ouders, grootouders of overgrootouders slachtoffers hebben gekend, krijgen deze slachtoffers een gezicht voor ons.
Zoals hier in Borgsweer de 4 inwoners die zijn omgekomen een gezicht hebben gekregen door hun namen op een herdenkingsplaquette te plaatsen.
Hijbo Groenhagen en Rikste Groenhagen- Melinga, waren getrouwd en nog zo jong….. Elizabeth Melinga-van der Werf, was de moeder van Rikste en tot slot nog Aries Landman, ook nog maar 43 jaar oud….Ze hadden met nog een twintigtal anderen een schuilplaats gevonden in een bunker buiten het dorp om zich te beschermen tegen de beschietingen in de omgeving.
De geallieerden dachten dat het om Duitse soldaten ging en schoten de bunker aan stukken. Hoe diep triest kan het noodlot zijn: je denkt te schuilen voor je vijand en wordt door een misverstand vermoord door je bevrijders.
Ook dat was en is oorlog.
Ook denken we hier vanavond aan de 7 bemanningsleden van de neergestorte B 17 bommenwerper. Inwoners van Borgsweer, Termunten en Termunterzijl waren in de ochtend van 25 juni 1943 getuige van het ongeluk. Boven de Dollard ontstond een fel luchtgevecht en uiteindelijk boorde het toestel zich in de grond. Drie bemanningsleden kwamen er levend uit, de anderen kwamen om. Zij werden begraven op het kerkhof en later werden hun lichamen overgebracht naar de Amerikaanse militaire begraafplaats Margraten. Wie er al eens geweest is zal zeker onder de indruk zijn van de eindeloze zee aan witte kruisen tussen de bomen.
De 2e wereldoorlog was uniek in z’n gruwelijkheid: Hierbij denken we natuurlijk onmiddellijk aan het uitroeien van alle Joodse medeburgers. Overal waar ze waren werden ze opgepakt en alleen vanwege hun afkomst systematisch vermoord.
Eén van hen was Michel Vellema.Hij werd in 1895 in Groningen geboren en in 1943 met zijn gezin tijdens een razzia in zijn huis aan het Amsterdamse Merwedeplein opgepakt. Hij en zijn familie zijn allemaal vermoord in vernietigingskamp Sobibor. Zijn zoon overleefde de oorlog als enige uit het gezin Vellema omdat hij op het moment dat de razzia plaatsvond bij een vriendje speelde en dus niet thuis was.
Michel Vellema was van beroep goochelaar en werkte onder de artiestennaam Professor Ben Ali Libi. Hij wordt beschreven als een zachtaardige, innemende man.
Willem Wilmink schreef een indrukwekkend gedicht over deze man. Ik wil dit gedicht graag met jullie delen.
Ben Ali Libi
Op een lijst van artiesten, in de oorlog vermoord,
staat een naam waarvan ik nog nooit had gehoord.
Dus keek ik er met verwondering naar:
Ben Ali Libi, goochelaar
Met een lach en een smoes en een goocheldoos
en een alibie dat-ie zorgvuldig koos,
scharrelde hij de kost bij elkaar:
Ben Ali Libi, de goochelaar
Toen vonden de vrienden van de weduwe Rost,
dat Nederland nodig moest worden verlost
van het wereldwijd joods-bolsjewistisch gevaar….
Ze bedoelden natuurlijk die goochelaar!
Hij die zo vaak een duif of een bloem had verstopt
kon zichzelf niet verstoppen toen er hard werd geklopt.
Er stond al een overvalwagen klaar
Voor Ben Ali Libi de goochelaar
In ’t concentratiekamp heeft hij misschien
zijn aardige trucs nog wel eens laten zien.
Met een lach en een smoes, een misleidend gebaar
Ben Ali Libi, de goochelaar.
En altijd als ik een schreeuwer zie
met een alternatief voor de democratie,
Denk ik: Jouw paradijs, hoeveel ruimte is daar
voor een Ben Ali Libi, de goochelaar
Voor Ben Ali Libi, die arme schlemiel,
Hij ruste in vrede, god hebbe zijn ziel.
Morgen, 5 mei is het 71 jaar geleden dat Nederland werd bevrijd door de geallieerden.
De tiran werd verdreven en democratie en rechtstaat werden hersteld.
Sindsdien kennen we hier geen oorlog meer.
Toch zijn vrede en vrijheid niet vanzelfsprekend:
Want als we nu, in 2016 bijvoorbeeld kijken naar de gruwelijkheden in Sirië en Irak, vertoont dat een angstaanjagende overeenkomst met de etnische zuiveringen in de 2e wereldoorlog. Alles wat niet verloopt volgens de religieuze normen van IS moet worden vernietigd. En wij lijken niet bij machte het geweld te stoppen. Talloze burgerslachtoffers, miljoenen mensen op de vlucht.
In officiële termen is oorlog de ontbinding van een vredesovereenkomst.
Maar oorlog kan ook ontstaan uit onverdraagzaamheid jegens anders denkenden.
Openstaan voor elkaar, anderen accepteren in hun “anders zijn “ is een voorwaarde om vrede in stand te houden.
Er blijven steeds minder mensen over die de oorlog hebben meegemaakt.
Daarom is herdenken belangrijker dan ooit. Door te blijven herdenken wijzen we huidige en volgende generaties erop dat het gevaar van bezetting, onderdrukking, wreedheden en discriminatie nog altijd op de loer ligt.
Laten we ons bewust zijn en blijven van het feit dat vrijheid nooit vanzelfsprekend is.
Ik dank u allen voor uw komst.
